Algemeen
Op 1 januari 2003 is het erfrecht ingrijpend gewijzigd. Hieronder worden de belangrijkste regelingen besproken.
Begripsbepaling
Erflater is de persoon die overlijdt. Hij laat een nalatenschap achter. Dit is zijn vermogen, ofwel het geheel van bezittingen en schulden. De erfgenamen volgen de erflater op in zijn vermogen.
Bij een algehele gemeenschap van goederen is de nalatenschap de helft van het totale vermogen. De andere helft is en blijft van de langstlevende echtgenoot / geregistreerd partner.
In het onderstaande wordt uitsluitend gesproken over een huwelijkse situatie. Deze regels zijn van overeenkomstige toepassing op een geregistreerd partnerschap.
Erfgenamen volgens de wet
De wet deelt de erfgenamen in vier groepen in. Vererving gaat alleen via bloedverwantschap. De enige uitzondering hierop is de echtgenoot. Schoonzonen en schoondochters erven dus nooit, tenzij zij in een testament tot erfgenaam zijn benoemd. Een volgende groep komt eerst aan de orde als er in de vorige groep geen erfgenamen zijn.
Groep 1
Deze groep bestaat uit de echtgenoot en de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen).
Echtgenoot en kinderen erven ieder een even groot gedeelte. Mocht een kind eerder zijn overleden dan de ouder, dan vererft diens gedeelte naar diens gezamenlijke kinderen. Dit heet plaatsvervulling.
Heeft het betreffende kind zelf geen kinderen, dan vererft diens deel naar de overige erfgenamen, ieder voor een gelijk gedeelte.
Groep 2
Deze groep bestaat naast de ouders van de erflater uit diens broers en zusters. Op grond van de wettelijke bepalingen erft een ouder minimaal één/vierde gedeelte van de nalatenschap, terwijl halfbroers en halfzusters een kleiner gedeelte erven dan volle broers en zusters.
Ook hier zijn de regels van plaatsvervulling van toepassing.
Groep 3
Deze groep bestaat uit de grootouders, alsmede hun kinderen (uw ooms en tantes), ieder voor een gelijk gedeelte.
Ook hier zijn de regels van plaatsvervulling van toepassing.
Groep 4
Deze groep bestaat uit de overgrootouders en overige familieleden tot in de zesde graad.
Ook hier zijn de regels van plaatsvervulling van toepassing.
Mochten er geen erfgenamen zijn in de hiervoor genoemde groepen, dan vervalt de nalatenschap aan de Staat.
Aanvaarden, verwerpen en beneficiair aanvaarden
Aanvaarding
De erfgenamen hebben recht op de bezittingen die tot de nalatenschap behoren. Daarnaast nemen zij ook de schulden van de erflater over. Zolang het vermogen van de nalatenschap positief is, is er geen probleem. Immers, alle schulden kunnen uit de baten worden voldaan. De erfgenaam kan de nalatenschap in dat geval zonder problemen aanvaarden.
Verwerpen
Anders wordt het als de schulden niet uit de baten kunnen worden voldaan. De erfgenamen zijn in dat geval verplicht om het tekort uit hun eigen vermogen bij te passen. Hier zal de erfgenaam niet gelukkig mee zijn. De wet biedt de mogelijkheid om de nalatenschap in een dergelijk geval te verwerpen. Als een erfgenaam wil verwerpen, moet hij dat zo snel mogelijk doen. Indien hij zich als erfgenaam heeft gedragen, is het te laat om te verwerpen. Om te verwerpen moet een verklaring bij de rechtbank worden ingediend.
Almeer Notaris kan de nodige formaliteiten voor u regelen.
Let wel op: als u – als erfgenaam volgens de wet – verwerpt, komen uw eventuele kinderen voor u in de plaats en geldt voor hen dezelfde procedure, hetgeen tot extra kosten leidt.
Beneficiair aanvaarden
De wet biedt nog een derde mogelijkheid: beneficiaire aanvaarding ofwel aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving. Net als bij de verwerping moet een verklaring bij de rechtbank worden ingediend. Ook hier kan Almeer Notaris de nodige formaliteiten voor u regelen. Na de beneficiaire aanvaarding schrijft de wet wel een bijzondere wijze van afwikkeling voor.
Deze mogelijkheid wordt ook veel gebruikt bij een nalatenschap waarvan niet direct duidelijk is of deze positief of negatief uitvalt. Bijkomend voordeel van deze wijze van aanvaarding is, dat als de nalatenschap – die aanvankelijk negatief lijkt te zijn – toch nog onverwachts met een positief bedrag eindigt, u daaruit uw erfdeel krijgt. Bij verwerping verspeelt een erfgenaam dit recht.
Wettelijke verdeling
Zoals hiervoor al opgemerkt, is het erfrecht op 1 januari 2003 ingrijpend gewijzigd. Voor deze datum waren echtgenoten bij wijze van spreken verplicht om een testament te maken om de langstlevende te beschermen tegen ‘lastige kinderen’.
De wet is op dit punt ingrijpend gewijzigd. Als een echtgenoot is overleden na 1 januari 2003, krijgt de langstlevende de gehele nalatenschap automatisch in eigendom. Er ontstaat dus geen mede-eigendom met de kinderen, zodat de kinderen geen zeggenschap hebben over het vermogen dat tot de nalatenschap behoort. De langstlevende kan als enige over het gehele vermogen beschikken.
De kinderen krijgen op het moment van overlijden niets uitgekeerd, maar krijgen een vordering op de langstlevende ter grootte van hun erfdeel. Deze vordering is pas opeisbaar bij het overlijden van de langstlevende dan wel bij diens faillissement of bij schuldsanering. Over deze vordering moet de langstlevende in bepaalde gevallen een rente vergoeden. De langstlevende hoeft deze rente niet ieder jaar te voldoen. De rente wordt bijgeschreven op de vordering.
Waarom toch een testament
Het komt vaak voor dat een echtgenoot kinderen heeft uit een eerdere relatie en dat de echtgenoten deze kinderen gelijk willen behandelen aan hun gezamenlijke kinderen. Bij testament kunnen deze stiefkinderen in de wettelijke verdeling worden betrokken en zo meedelen in de nalatenschap van beide echtgenoten.
Bijzondere aandacht vraagt de situatie als er kinderen zijn uit (m)eerdere relaties. Door de wettelijke verdeling verkrijgt de langstlevende de gehele nalatenschap. Mocht de langstlevende kinderen hebben uit een eerdere relatie of kinderen krijgen uit een volgende relatie dan bestaat het risico dat goederen die -bijvoorbeeld – uit de familie van de eerst overlevende komen uiteindelijk in handen vallen van deze stiefkinderen. De wet biedt de eigen kinderen van de eerst overledene bescherming. Zij kunnen hun positie op de goederen versterken door het uitoefenen van een zogenaamd wilsrecht. De kinderen krijgen dan de eigendom van dat goed of die goederen, terwijl de langstlevende een levenslang gebruiksrecht krijgt.
In veel gevallen werkt de volledige toepassing van de wettelijke verdeling niet gunstig uit. Het kan nuttig zijn, bepaalde regelingen terzijde te schuiven of aan te vullen.
Te denken valt ondermeer aan een alternatieve renteberekening; uitsluiten of beperken van wilsrechten; stiefkinderen in de wettelijke verdeling betrekken of bepaalde erfgenamen een groter of kleiner erfdeel toekennen.
Ongedaanmaking wettelijke verdeling
Het is denkbaar dat op het moment van het overlijden van de eerste echtgenoot blijkt dat de wettelijke verdeling niet wenselijk is. De wet biedt de mogelijkheid om in een dergelijk geval de wettelijke verdeling ongedaan te maken. Deze ongedaanmaking moet binnen drie maanden na het overlijden worden vastgesteld in een notariële akte. Deze akte wordt na ondertekening ingeschreven bij de rechtbank.
Het gevolg van de ongedaanmaking is dat de langstlevende en de kinderen gezamenlijk eigenaar zijn geworden van de tot de nalatenschap behorende goederen. Geen van deze erfgenamen kan in dat geval zelfstandig over de nalatenschap beschikken. Daarvoor zijn alle erfgenamen nodig!
Alternatief voor de wettelijke verdeling
Alhoewel de wettelijke verdeling de langstlevende een betere bescherming biedt dan vóór de invoering van het nieuwe erfrecht, kunnen er ook bepaalde nadelen kleven aan de wettelijke verdeling.
De wettelijke verdeling geldt voor de gehele nalatenschap. Het is niet mogelijk om daar bepaalde vermogensbestanddelen van uit te zonderen en die nu al door te schuiven naar de kinderen.
De wettelijke verdeling heeft als het ware een starre werking.
Er zijn mogelijkheden om in een testament andere regelingen ten behoeve van de langstlevende te treffen die meer flexibiliteit geven.
Daarnaast verdienen de fiscale aspecten van de verschillende langstlevende-regelingen aandacht.
Almeer Notaris geeft u graag advies welke regeling voor u het meest geschikt is.